Het succes van een ‘roggebroodje’

Voor een leek is er nauwelijks chocola van te maken: AM radio, FM Radio, DAB+? Is het belangrijk om te weten hoe de techniek erachter werkt? Soms wel, soms niet… Het is altijd zo geweest dat consumenten liefst zo weinig mogelijk techniek en zoveel mogelijk gebruikersgemak willen hebben. Het Philipsconcern voorzag daarin in ruime mate. Al in 1927 bracht het bedrijf een gemakkelijk te bedienen radio op de markt. Model 2501(met de bijnaam ‘het roggebroodje’) bleek meteen een groot succes. Hoe dat vernuftige apparaat van binnen werkte? De meeste eindgebruikers hadden geen idéé. Wel wisten ze dat het gemakkelijk was om een radiostation te vinden waar muziek of misschien ander interessant aanbod te horen was. Een hoorspel, nieuws of een cursus, om er maar eens drie te noemen.

Van een half etmaal naar minder dan een halve seconde

Wat voor een beperkte groep interessant lijkt, is achter de schermen van veel groter belang dan men kent of zich herinnert. De uitvinding van de AM radiotechniek veranderde de wereld in nog geen tien jaar zo ingrijpend, dat de vergelijking met de opkomst van televisie en internet er bij verbleken. Vanaf het moment dat gesproken woord draadloos kon worden verzonden en ontvangen werd de wereld dramatisch kleiner.

Denk daarbij vooral aan de snelheid waarmee communicatie ineens mogelijk werd. Een krant deed er tot 1919 algauw een half etmaal over om met het laatste nieuws te komen. De telegraaf bracht nieuws, maar niet op de grote schaal en voor zo’n breed publiek als AM radio na z’n introductie realiseerde. Bioscoopjournaals verschenen op den duur elke week, maar kwamen soms pas na weken beschikbaar voor vertoning in de verre uithoeken van het land. Ineens kon iemand met een apparaat elektromagnetische golven ontvangen en door dat nieuwe apparaat in verstaanbaar geluid omzetten.

Waarschuwde een spreker in Hilversum voor een risico op overstroming, dan hoorde de luisteraar in Breda die woorden in nog geen halve seconde uit zijn luidspreker komen. Dat kon daarvoor alleen nog maar via een telefoon,die alleen maar één zender en één ontvanger met elkaar verbond. Via de radio bereikte één zender ineens een miljoenenpubliek. Een primeur in de massacommunicatie die daarna alleen nog maar nakomelingen met technische aanvullingen heeft gekend.

‘Stamvader’ van een communicatierevolutie

Wat al die nieuwe technische aanvullingen of verbeteringen ons brachten: AM radio zal altijd de stamvader de communicatierevolutie blijven. Doordat knappe koppen tijdens de ontwikkeling ervan het technisch denkwerk voor hun rekening namen, en de consument apparatuur schonken waarin die techniek zat verstopt, zijn we vergeten hoe dramatisch die ene, eerste radiotechniek onze samenleving heeft veranderd. Als we over tien, twintig jaar omkijken en niet meer weten ‘hoe dat ook alweer met die AM radiotechniek zat’, dan kunnen we niet meer volledig verklaren wat het fundament van de hedendaagse communicatiebehoefte is.

Vooral de wetenschap die zich met historie bezighoudt is overgeleverd aan het inzicht van zijn voorgangers. Als die voorgangers belangrijke historische voorwerpen of kennis niet bewaren, dan is een reconstructie waar een toekomst op gebouwd kan worden niet meer mogelijk. Een goed voorbeeld daarvan zijn de ruïnes van vroegere beschavingen, door oorlogsgeweld en natuurrampen vernield. Wat kunnen we van die ruïnes leren, als ze ons niet in detail prijsgeven hoe het leven in die eeuwen was? Als de documentatie erover verloren is gegaan? Als niemand uit die tijd ons nog kan vertellen wat de functie ervan in het toenmalig dagelijks leven was?

A small world after all…

Een historicus zou direct verzuchten: ,,Hadden ze het nou maar beter geconserveerd.” Helaas… als het om oude historie gaat, dan hadden onze voorouders daar de middelen niet voor. Het zal hen waarschijnlijk ook aan historisch inzicht hebben ontbroken. Daarom bewaarden ze weinig of niets. Dat is nu anders: naarmate wij in onze tijd meer moderne geschiedenis tot in detail kunnen bestuderen, zijn we ons bewust van hoe belangrijk het is dat vorige generaties de voorwerpen en documentatie indertijd van de ondergang hebben gered. Denk daarbij aan geschreven tekst, (bewegend) beeld of geluid.

Dankzij gewetensvolle archivarissen kunnen we nu nog horen hoe de stem van koningin Wilhelmina of Mahatma Ghandi klonk, lezen welke rittijden wielrenners realiseerden of hoe de vijftiende minister president van Nederland eruit zag op het moment van het aantreden van zijn kabinet. Wie wat bewaart, heeft wat.

Vanuit dat motto geldt: we moeten goed nadenken over wát en hoe we dat in de best mogelijke conditie zullen bewaren, toegankelijk moeten maken en houden. Stichting BHPP concentreert zich op de conservering en ontsluiting van het technisch erfgoed dat ze als één van de belangrijkste ontdekkingen en communicatie-toepassingen van de mensheid beziet: de AM radiotechniek, die de wereld zodanig veranderde dat we tegenwoordig met recht kunnen zeggen: It’s a small world after all…